ХУСУСИЯТҲОИ ТАШКИЛИ ТАҲСИЛОТИ ИЛОВАГӢ ДАР МУАССИСАИ ТАҲСИЛОТИ УМУМИИ МИЁНА

Таҳсилоти иловагии мактабӣ зерсистемаи таҳсилоти иловагии кӯдакон мебошад, ки ба принсипҳои асосии таълим ва ғояҳои инсондӯстии он асос ёфтааст ва дар иттиҳодияҳои гуногуни эҷодии хонандагон дар асоси барномаҳои таълимии иловагӣ ба амал бароварда мешавад.

Таҳсилоти иловагии мактабӣ бо кори беруназсинфӣ алоқаманд буда, аз рӯи вазифаҳои худ хеле васеътар аст. Хусусиятҳои асосии таҳсилоти иловагӣ, ки дар шароити муассисаи таҳсилоти умумӣ ташкил карда мешаванд, бештар ба муқаррароте, ки корро дар муассисаҳои таҳсилоти иловагӣ тавсиф мекунанд, мувофиқат мекунанд. Бо вуҷуди ин, тамоми асосҳо вуҷуд доранд, то бигӯем, ки таълими иловагии мактабӣ як қатор вазифаҳои мушаххаси зеринро ҳал мекунад:

• барои дарки мусбати арзишҳои таҳсилоти умумӣ ва бомуваффақият аз худ намудани мундариҷаи он заминаи васеи фарҳангӣ ва эмотсионалӣ фароҳам меорад;
• бо машғулиятҳои беруназсинфӣ зич алоқаманд буда, ба вусъати алоқаҳои ҷамъиятии он мусоидат мекунад, машғулиятҳоро дар иттиҳодияҳои эҷодӣ боз ҳам кушоду равшан мегардонад ва аъзоёни онҳоро ба иштирок кардан дар корҳои аз ҷиҳати ҷамъиятӣ аҳамиятнок равона мекунад;
• ҳамчун алоқамандӣ байни машғулиятҳои синфӣ ва беруназсинфӣ баромад карда, ба ташкили системаи «дарс -кори беруназсинфӣ – машғулиятҳо дар иттиҳодияҳои эҷодӣ» мусоидат мекунад;
• хонандагонеро, ки ба баъзе намудҳои машғулият (бадеӣ, техникӣ, варзишӣ ва ғайра) шавқу ҳаваси зиёд зоҳир менамоянд, ҳавасманд мегардонад, то қобилиятҳои худро дар муассисаҳои таълимии иловагии кӯдакон, муассисаҳои фарҳангӣ ва варзишӣ дар сатҳи баландтар амалӣ гардонанд;
• набудани курсҳои алоҳидаи таълимӣ (асосан аз фанҳои гуманитарӣ), ки ба хонандагон барои муайян кардани роҳи инфиродии таҳсил, муайян намудани нақшаҳои ҳаёт ва роҳнамоии касбӣ, ташаккул додани хислатҳои муҳимми шахсии худ зарур аст, дар зинаи таҳсилоти умумиро ҷуброн мекунад;
• ба худмуайянкунии хонандагон дар соҳаҳои шахсӣ, иҷтимоию фарҳангӣ, касбӣ, ба намудҳои гуногуни фаъолияти эҷодӣ фаро гирифтани онҳо мусоидат мекунад.

Хусусияти муҳими таҳсилоти иловагии мактабӣ, пеш аз ҳама, таваҷҷӯҳ ба ташаккули тафаккур ва ҷаҳонбинии комили хонандагон, ҳамоҳангсозии талабот оид ба татбиқи стандарти таълимӣ ва фароҳам овардани шароит барои инкишофи шавқу завқ ва ниёзҳои маънавии шахс мебошад. Ҳалли ин масъалаҳо танҳо дар сурати ба вуҷуд овардани фазои ягонаи таълимӣ имконпазир аст, ки ин, албатта, ҷустуҷӯи роҳҳои оптималии ҳамгироии таҳсилоти умумӣ ва иловагиро тақозо мекунад [12, 167-172].

Агар таҳсилоти умумӣ ба ташаккули шахсият, ки арзиш ва рисолати асосии он аст, асос ёфта бошад, пас таҳсилоти иловагӣ рушди худшиносии шахсиятро ташкил намуда, барои тарбияи он қобилиятҳо шароит фароҳам меорад ва ба ҳар як кӯдак барои гузаштан ба тарзи худшиносӣ кӯмак мерасонад.

Ҳамин тариқ, таҳсилоти иловагии мактабӣ ба иҷрои вазифаи дугона мусоидат мекунад: таъмини фардикунонӣ ва иҷтимоӣ, инчунин ташкили системаи динамикии алоқамандии байни муассисаҳои таълимии гуногун, сатҳҳои таълим ва технологияҳои педагогӣ.

В.А Горский моделҳои ғайрисохторӣ ва сохтории ташкили таҳсилоти иловагии мактабро ҷудо мекунад [4, 51]. Ба гурӯҳи аввал шаклҳои ташкилӣ дохил мешаванд, ки сохтори возеҳ надоранд ва бештар маҷмӯи иттиҳодияҳои беруназсинфиро дар бар мегиранд, ки ба ҳамдигар алоқаманд нестанд (яъне онҳо дар сатҳи аввали рушд қарор доранд). Ба гурӯҳи дуюм моделҳое дохил мешаванд, ки сохтори ташкилии каму беш равшан доранд. Барои тасдиқи боварибахши фикрамон якчанд вариантҳои умумиро пешниҳод мекунем, ки ба онҳо номҳои шартӣ додаем.

«Довталаб» — шумораи хеле зиёди маҳфилҳо ва дарсҳое, ки хонандагон интихобан мераванд. Дар байни онҳо амалан ягон робита вуҷуд надорад.

«Меҳмони гиромӣ» – як иттиҳодияи эҷодӣ (одатан серсоҳа, масалан, студияи театрӣ), ки бо пайдоиши як чеҳраи дурахшон, ки танҳо ба кори худ дилбастагӣ дорад ва мактабро ҳамчун як навъ озмоишгоҳ барои амалӣ кардани эҷодиёти худ истифода мебарад.

«Ифтихори мактаб» — коллективи варзишӣ, ансамбли мусиқӣ ё рақсӣ, хор ё ягон иттиҳодияе, ки солҳои зиёд дар басаҳнагузорӣ ва фестивалҳои гуногун сазовори мукофотҳо гардидаанд. Вазифаи асосии онҳо ин аст, ки шуҳрати мактаб ва воситаи ҳисоботҳои гуногуни маъмурият бошанд. Бо чунин коллективҳои “дурахшон” аксар вакт ба дигар маҳфилҳо диққати ҷиддӣ намедиҳанд.

«Муассисаи беруназмактабии назди мактаб» як сохтори калони серсоҳа мебошад, ки ба ин ё он дараҷа таҷрибаи муассисаҳои таълимии иловагии кӯдаконро нусхабардорӣ мекунад ва бо назардошти барномаи хуб андешидашудаи фаъолият ва ҳамкории роҳбарони иттиҳодияҳои гуногуни эҷодӣ фаъолият мекунад. Ин сохтор мустақкил ва худтаъмин аст, ки аксаран ин мустақилият ба муносибат бо коллективи педагогии мактаб халал мерасонад.

“Филиал” як воҳиди нисбатан мустақили мактаби мусиқӣ, рассомӣ, варзишӣ буда, дар он дарсҳоро омӯзгорони ин муассисаҳо мегузаронанд ва мактабро асосан минбари иловагии дарсҳо бо кӯдакони лаёқатманд мешуморанд. Фаъолияти онҳо хеле хуб ба роҳ монда шуда, таъминоти ҷиддии барномавию методӣ дорад, вале на ҳамеша ба ҳамкорӣ бо омӯзгорони мактаб нигаронида шудааст. Роҳбарони муассисаи таълимии умумӣ бо дуруст ба миён гузоштани масъала маҳорати касбии омӯзгорони мактаби рассомии бачагонаро барои ташкил намудани иттиҳодияҳои нави эҷодии хонандагон моҳирона истифода бурда, блоки таълими иловагиро умуман инкишоф медиҳанд.

«Клуб» – иттиҳодияи маҳфилҳо, доираҳои гуногун, ки якдигарро пурра мекунанд ва аксаран дар асоси принсипҳои методологияи коммуналӣ сохта шудаанд, ки бо корҳои гуногуни беруназсинфӣ ва амалҳои иҷтимоӣ зич алоқаманданд. Ин модел хусусияти ошкоро дошта, ҳам бо мактаби асосӣ ва ҳам бо муассисаҳои таҳсилоти иловагӣ, фарҳанг ва илм ҳамкории самаранок дорад. Дар байни нишондихандаҳои асосии фаъолияти онҳо на бештар мукофоту дастовардҳо, балки иштирок дар маъракаҳои якҷоя, ҷашнвораҳо, бозиҳо мебошад.

«Академия» – сохторе, ки бо назардошти хусусиятҳои профили таҳсилоти асосӣ (физика-математика, биология, забон, гуманитарӣ) ё намуди муассиса (гимназия, литсей) сохта шудааст. Дар ин сурат баъзе ассотсиатсияи «мавзуъӣ» (клуби англисӣ, театри таърихӣ) мағзи таҳсилоти иловагӣ мегардад, ки барои таъсиси студияю маҳфилҳои дигар ҳамчун қувваи марказгурез хизмат мекунад.

«Маркази эҷодкорӣ» як блоки таҳсилоти иловагӣ мебошад, ки бо дарназардошти мақсаду вазифаҳои асосии мактаб сохта шуда, ба ҳалли муштараки онҳо тавассути таълими иловагӣ, эҷоди робитаи мутақобила бо таълими асосӣ ва корҳои беруназсинфӣ дар сатҳи мазмун ва ташкилӣ нигаронида шудааст.

Моделҳои номбаршуда дар шакли «ягона»-и худ каманд ва номҳои шартии онҳо, пеш аз ҳама, як навъ умумисозии аломатҳои муҳимтарин, як навъ «портрети шифоҳӣ»-и модели мушаххас мебошанд. Аён аст, ки онҳо дар мактабҳои типи гуногун: дар муассисаи таҳсилоти миёнаи умумӣ, дар литсей, гимназия, мактаби омӯзиши амиқи фанҳо, дар маркази таълимӣ, дар мактаби комплексӣ ва ғайра ба амал бароварда мешаванд [3, 126] .

Зерсохтори таҳсилоти иловагӣ дар муассисаи таҳсилоти умумӣ бояд дорои чунин сифатҳо, монанди мустақилияти нисбӣ, худтаъминӣ ва дар айни замон муттаҳидшавии дохилӣ, яъне ба ҳам алоқамандии унсурҳои алоҳидаи он (маҳфил,  студия, клуб) бошад. Вай бояд алоқаи мустаҳками дохилимактабӣ (бо шурои педагогӣ, иттиҳодияҳои фаннии омӯзгорон, шурои методӣ ва ғайра) ва алоқаи берунӣ (бо муассисаҳои таълими иловагии бачагон, муассисаҳои фарҳангӣ ва варзишӣ, ташкилотҳои ҷамъиятии бачагон) дошта бошад. Муносибати мутақобила бо онҳо бояд боандеша ва дарозмуддат бошад ва ба ҳадафҳои асосии таҳсилоти иловагии мактабӣ мувофиқ бошад [1, 150; 9, 80].

Дар амалияи муосир намудҳои зерини муассисаҳои таҳсилоти умумӣ фарқ мекунанд, ки таҳсилоти иловагии мактабиро нисбатан мунтазам амалӣ карда метавонанд:

• Комбинати таълимию тарбиявӣ (КТТ) муассисаест, ки дар зери як сақф муассисаи таҳсилоти миёнаи умумӣ, филиалҳои мактабҳои мусиқӣ, санъат ва варзиширо муттаҳид намуда, аз рӯи нақшаи ягона кор мекунад. Дар сурате, ки мактаб базаи истеҳсолӣ дошта бошад, вай ҳам ба КТТ дохил мешавад. Чунин модели ташкилӣ имкон медиҳад, ки коллективи калони педагогӣ аз рӯи нақшаи ягона кор кунад, ки дар он ғайр аз омӯзгорони мактабҳо мутахассисони муассисаҳои таҳсилоти иловагӣ ва фарҳангӣ шомил ҳастанд. Хусусияти КТТ, инчунин омезиши бомуваффақияти шаклҳои оммавӣ, гурӯҳӣ, инфиродии дарсҳо бо хонандагон дар эҷодиёти бадеӣ мебошад [5, 23]. Дар баробари машғулиятҳои маҳфилҳо таълими умумии эстетикӣ, танаффусҳои мусиқӣ, ритмикӣ ва хореографӣ ташкил карда мешаванд, ки онҳо ба ҷадвали умумии машғулиятҳо дохил шуда, барои ҳамаи хонандагон ҳатмӣ мебошанд.
• Маркази омӯзишӣ — муассисае, ки дар номенклатураи муассисаҳои таълимӣ ба таври қонунӣ ҷорӣ кардани он дар охири солҳои 90-ум сурат гирифтааст. Аксари онҳо дар заминаи комплексҳои таълимӣ нав ташкил карда шуда, мутаносибан бисёр хусусиятҳои худро доранд. Хусусияти асосии чунин марказҳо таваҷҷуҳ ба ҳалли мушкилоти таҳсилоти давомдор тавассути таъсиси низоми «Боғча – мактаб – муассисаи таҳсилоти умумӣ – курсҳои омодагӣ ба донишгоҳ» мебошад, онҳо ҳамкориҳоро бо донишгоҳҳо, муассисаҳои илмӣ фаъолона инкишоф медиҳанд.
• Мактаб-клуб — иттиҳодияи мактабӣ-ғайримактабӣ бо муассисаҳои таълими иловагӣ ё фарҳангӣ (маркази эҷодӣ, китобхона, театр, музей ва ғайра), ки бо онҳо мунтазам робитаи зич барқарор шудааст. Ин ҳамкорӣ бештар мазмуни таълими иловагиро дар мактаб муайян мекунад. Мутахассисони ин муассисаҳо нақши калон мебозанд. Онҳо на танҳо бо кӯдакон машғулият мегузаронанд, балки ба омӯзгорон дар ташкили идҳо, намоишҳо, экскурсияҳо низ ёрӣ мерасонанд.
• Мактаб-гимназия — бо самти махсусгардонии таълими иловагӣ дар гимназияҳо, литсейҳо, мактабҳо бо омӯзиши амиқи як қатор фанҳо хос аст. Чунин модел бо бунёди система дар унсури асосии мактаб (дар синфҳои 1-4, 5-9) тавсиф мешавад, ки ба интихоби бошууронаи равияи таълим дар синфҳои болоии кӯдак мусоидат мекунад. Ин ба кӯдак ва оилаи ӯ имкон медиҳад, ки марҳилаи мураккабтари таълимро ҳал кунанд, фаҳманд, ки кӯдак ба кори пуршиддати ақлӣ майл дорад ё не, оё ӯ қувваи кофии рӯҳӣ ва ҷисмонӣ дорад. Мазмуни таълими иловагӣ дар чунин мактабҳо ба фаъолияти зеҳнӣ, маърифатӣ ва ҷустуҷӯӣ нигаронида шудааст.
• Мактаби мутобиқшавӣ – як варианти мактаби пешниҳодкардаи Е.А.Ямбург – ба татбиқи модели таълимӣ асос ёфтааст, ки пеш аз ҳама ба рушди қобилиятҳои маърифатии мактаббачагон ва шахсият, психо- модели сарфаҷӯӣ, ки ташаккули модели эмотсионалию образии кӯдакро афзалтар медонад, гузариш аз мафҳуми зеҳнӣ, академии таълимро ба консепсияе дар назар дорад, ки на танҳо ба фард, балки ба равандҳои иҷтимоии дар ҷомеа ба амаломада нигаронида шавад. Дар ин раванди мураккаб таълими иловагӣ нақши махсус мебозад [7, 26]. Мактаби мутобиқшавӣ ба шарофати чандирии худ ва такя ба имкониятҳои таҳсилоти иловагӣ барои ҳамаи кӯдакон фазои эҷодкорӣ ва инкишофёбандаро бидуни истисно фароҳам меорад, фаъолияти омӯзгоронро ҳавасманд мекунад, барои барқарор намудани робита бо оила ва ташкилотҳои гуногуни ҷамъиятӣ, муассисаҳои фарҳангӣ кӯмак мерасонад.
• Мактаби худмуайянкунӣ, ки онро П.И. Третяков пешниҳод додааст, ба инкишофи шаклҳои якҷояи ҳаёти омӯзгорон, хонандагон ва падару модарон барои пурра зоҳир намудани шахсияти онҳо нигаронида шудааст [10, 202]. Хусусияти кори мактаб риояи принсипҳои худидоракунӣ, худидоракунӣ ва худмуайянкунии озодонаи омӯзгорон, хонандагон ва падару модарон мебошад. Таҳсилоти иловагӣ дар чунин мактаб дорои самти баръало мутобиқшавии иҷтимоӣ мебошад. Ассотсиатсияҳои гуногуни манфиатдор фазои махсуси муоширати берун аз омӯзишро ташкил медиҳанд.
• Мактаби дорои ҷузъи этнофарҳангӣ дар даҳсолаи охир ба муносибати ба автономияҳои миллӣ-фарҳангӣ дода шудани ҳуқуқи таъсиси муассисаҳои таълимӣ ва фарҳангӣ, инчунин ҳуқуқи гирифтани маълумоти ибтидоии умумӣ дар муассисаҳои таълимии худ фаъолона инкишоф ёфт. Дар баъзе муассисаҳои таълимӣ ҷузъи этнофарҳангӣ ҷузъи ҷудонашавандаи барномаҳои таълимии мактаб буда, бевосита дар раванди таълим амалӣ карда мешавад. Дар дигар мавридҳо таълими забон ва фарҳанги миллӣ ҳам дар доираи барномаи таълимӣ ва ҳам дар системаи таҳсилоти иловагӣ сурат мегирад [8, 47].
• Мактаби ба омӯзиши амиқи як қатор фанҳо нигаронидашуда. Аксар вақт дар муассисаҳои таълимии ин тип кӯшиш ба харҷ дода мешавад, ки барои васеъ намудани андешаҳои хонандагон дар бораи самти интихобкардаи эҷодкорӣ, соҳаи илмӣ ё техникӣ, шиносоӣ бо таърихи илму фарҳанг, бо намояндагони барҷастаи он фазои иловагӣ фароҳам оварда шавад. Ҳалли ин масъала истифодаи тамоми имкониятҳои таълими иловагиро дар назар дорад [11, 155-161].

Муваффақияти рушди таҳсилоти иловагӣ дар шароити муассисаи таҳсилоти умумӣ бештар ба сатҳи ташкили он ва фарҳанги ташкилии он вобаста аст. Имрӯз, ҳадди аққал чаҳор сатҳро номбар кардан мумкин аст .

Якум бо маҷмуи тасодуфии маҳфилҳо ва иттиҳодияҳои таълимӣ хос аст, ки самтҳои фаъолияти онҳо кам ба ҳам пайвастаанд ва комилан ба кадрҳо ва захираҳои моддӣ вобастаанд. Дар чунин вазъият мазмуну шаклҳои кор хусусиятҳои ин муассисаи таълимиро инъикос намекунанд, арзиши таълими иловагӣ ба амал намеояд.

Сатҳи дуюм мураккабтар ва пешрафтатар аст. Он бо консолидатсияи муайяни дохилӣ фарқ мекунад. Ба вай чунин шаклҳои фаъолият, монанди клубҳо, экспедитсияҳо, лабораторияҳо ва ғайра хос аст, аммо умуман корро дар асоси мазмуни ягона сохтан мумкин нест. Вай аз сабаби набудани барномаи мукаммали фаъолият ва мутобиқ карда натавонистани кори омӯзгорони таълими иловагӣ ба порчаҳои алоҳида ҷудо мешавад.

Дараҷаи сеюм — ташкили таълими иловагӣ дар шуъбаи алоҳидаи мактаб, ки иттиҳодияҳои гуногуни эҷодӣ дар асоси барномаи ягонаи таълимӣ кор мекунанд ва омӯзгорон метавонанд фаъолияти худро мутобиқ намоянд.

Дараҷаи чорум омезиши таҳсилоти асосӣ ва иловагӣ, ягонагии ташкилӣ ва мазмуни сохторҳои асосии мактабро дар бар мегирад. Дар ин сатҳ фаъолияти онҳо ба идеяҳои асосии консептуалӣ асос ёфтааст, ки рушди муассисаро дар маҷмӯъ таъмин мекунанд.

Омӯзгорони муассисаҳои таҳсилоти умумӣ ва иловагӣ вазифадоранд, ки хусусиятҳои кори якдигарро донанд, душвориҳо ва бартарии онро фаҳманд. Бинобар ин, дар бораи он нуқтаҳое таваққуф кардан лозим аст, ки барои дар мактаб ба дараҷаи ҳозиразамон ташкил намудани таълими иловагӣ ёрӣ расонида метавонанд. Гузашта аз ин, таҷрибаи ҳамгироии таҳсилоти асосӣ ва иловагӣ барои кӯдакон ҷорист, ки ин ҳолат бештар натиҷаҳои мусбӣ медиҳад. Таълими иловагӣ дар мактаб дорои хусусиятҳои зерин мебошад [6, 3-14]:

• аз ҷониби кӯдак ихтиёран ва мақсаднок истифода бурдани вақти аз дарс озод бо мақсади инкишофи ҳаматарафаи ӯ;
• соҳибихтиёр будан дар интихоби самти фаъолият, омӯзгор ва барномаи таълим;
• имкони иваз кардани фаъолият, гурӯҳ, омӯзгор;
• хусусияти эҷодии раванди таълим, ки дар асоси барномаҳои таълими иловагӣ гузаронида мешавад;
• муносибатҳои махсуси байни кӯдак ва омӯзгор (ҳамкорӣ, эҷоди муштарак, муносибати инфиродӣ ба кӯдак);
• имконияти гирифтани таълими пеш аз касбӣ.

Дар асоси хусусиятҳои номбаршудаи таҳсилоти иловагӣ вазифаҳои онро дар мактаби таҳсилоти умумӣ ба гурӯҳҳои зерин ҷудо кардан мумкин аст [2, 130]:

1. Таълимӣ – таълими кӯдак аз рӯи барномаҳои таълимии иловагӣ, гирифтани донишҳои нав;
2. Тарбиявӣ – ғанӣ гардонидан ва тавсеаи қишри фарҳангии муассисаи таҳсилоти умумӣ, ташаккули муҳити фарҳангӣ дар мактаб, дар ин замина муайян намудани дастурамалҳои равшани ахлоқӣ, тарбияи беғаразонаи кӯдакон тавассути ошноии онҳо бо фарҳанг;
3. Эҷодкорӣ – эҷоди низоми чандир барои амалӣ намудани манфиатҳои эҷодии инфиродии шахс;
4. Ҷубронкунанда – аз ҷониби кӯдак инкишоф додани самтҳои нави фаъолият, амиқсозӣ ва пурра намудани таҳсилоти асосӣ ва фароҳам овардани заминаи эмотсионалӣ барои кӯдак дар раванди азхудкунии мундариҷаи таҳсилоти умумӣ, таъмини кӯдак бо кафолатҳои муайяни муваффақият дар самтҳои интихобкардаи фаъолияти эҷодии ӯ;
5. Фароғатӣ – ташкили фароғати пурмазмун ҳамчун соҳаи барқарорсозии қувваи равонӣ-ҷисмонии кӯдак;
6. Роҳнамоии касбӣ – ташаккули таваҷҷӯҳи устувор ба фаъолияти аз ҷиҳати иҷтимоӣ аҳамиятнок, мусоидат дар муайян намудани нақшаҳои ҳаёти кӯдак, аз ҷумла самти пеш аз касбӣ. Дар баробари ин мактаб на танҳо ба фаҳмидан ва фарқ кардани шавқу ҳавасҳои гуногуни кӯдак мусоидат мекунад, балки барои интихоби муассисаи таълимии иловагӣ, ки дар он бо кушиши мутахассисон қобилиятҳои кашфшударо боз ҳам инкишоф додан мумкин аст, ёрӣ мерасонад;
7. Ҳамгироӣ – ташкили фазои ягонаи таълимии мактаб;
8. Функсияи иҷтимоӣ – инкишофи таҷрибаи иҷтимоӣ аз ҷониби кӯдак, аз худ намудани малакаҳои таҷдиди робитаҳои иҷтимоӣ ва сифатҳои шахсии барои ҳаёт зарурӣ;
9. Функсияи худшиносӣ – худмуайянкунии кӯдак дар шаклҳои аз ҷиҳати иҷтимоӣ ва фарҳангӣ муҳими ҳаёт ва зиндагии ӯ дар ҳолатҳои муваффақият, рушди худшиносии шахсӣ.

         Рӯйхати функсияҳои дар боло зикршуда нишон медиҳад, ки таълими иловагии кӯдакон бояд ҷузъи ҷудонашавандаи системаи таълим бошад. Аз ин рӯ, муносибатҳои байни омӯзгорони таҳсилоти умумии асосӣ ва иловагӣ бояд на чун рақобату мубориза, балки ҳамчун ҳамкории зич ба роҳ монда шаванд.

АДАБИЁТ:

1. А.Б. Фомина. Учреждение дополнительного образования детей: инновационная социально-педагогическая модель (Учебно-методическое пособие). – М., 1996.- 150 с.
2. А.М. Новиков. Научно-экспериментальная работа в образовательном учреждении. – М.: 1996. – 130 с.
3. Авторские программы дополнительного образования. 1 часть. – М.: Центральное окружное управление МДО, 1996.- 126 с.
4. В.А Горский. Принципы развития содержания дополнительного образования детей. – М.: МО РФ, ЦРСДОД, 1995. – 51с.
5. В.В. Белова Взаимодействие внешкольных учреждений и школы в воспитании творческой индивидуальности подростка. Автореф. дисс. … канд. пед. наук.- М., 1986. – 23с.
6. В.Г. Бочарова Научно-педагогическая концепция взаимодействия школы и других социальных институтов во внешкольном воспитании учащихся // Социально-педагогические проблемы взаимодействия государственных учреждений и общественности во внешкольном воспитании учащихся. – М.: Педагогика, 1981.- с.3-14.
7. Е.А. Ямбург. Школа для всех. – М.: Новая школа, 1996. 26с.
8. Е.Б Евладова., Л.А. Николаева. Развитие дополнительного образования в общеобразовательном учреждении. (Методические рекомендации). – М.: МО РФ Институт общего образования, 1996. – 47с.
9. Н.С. Лейтес. Способности и одаренность в детские годы. – М.: Знание, 1984. – 80 с.
10. П.И. Третьяков Практика управления современной школой: Опыт педагогического менеджмента. – М., 1995. – 202 с.
11. Ш. Норматов. Махсусияти таълими фанни технологияи иттилоотӣ дар муассисаҳои таҳсилоти иловагӣ. /Ш. Норматов // [Mатн] – Идоракунии давлатӣ, №3 (47), 2020. с.155-161;
12. Ш. Норматов. Таҳсилоти иловагӣ ҳамчун муҳити рушди қобилият ва лаёқати хонандагони боистеъдод. Ш.Норматов // [Mатн] – Паёми Донишгоҳи давлатии омӯзгории Тоҷикистон ба номи Садриддин Айнӣ. Бахши педагогика, №2 (2), 2020. с.167-172;