РАВАНДҲОИ БАЛАНД БАРДОШТАНИ САМАРАНОКИИ ФАЪОЛИЯТИ ТАЪЛИМӢ ВА МАЪРИФАТИИ ХОНАНДАГОН ДАР МАШҒУЛИЯТҲОИ ИЛОВАГӢ

Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон муҳиммияти таҳсилоти иловагиро барои хонандагон махсус қайд намуда, ҳангоми суханрониашон ба муносибати Рӯзи дониш ва ифтитоҳи бинои нави Академияи Вазорати корҳои дохилӣ аз 30 августи соли 2017 аз ҷумла зикр намуданд, ки: “Барои амалӣ намудани ин тадбирҳои муҳим зарур аст, ки ба таҳсилоти иловагӣ ҳамчун қисми таркибии раванди донишомӯзӣ ва интихоби касб эътибори ҷиддӣ дода шавад, зеро ҳадафи он, пеш аз ҳама, рушди қобилияту истеъдоди кӯдакон ва наврасону ҷавонон мебошад.

Мо бояд на танҳо аз марказҳои таҳсилоти иловагӣ самаранок истифода намоем, балки дар заминаи муассисаҳои таҳсилоти миёнаи умумӣ, ибтидоӣ ва миёнаи касбӣ маҳфилҳои гуногуни эҷодиёти техникиву бадеӣ, санъати амаливу ороишӣ, варзишӣ, шоҳмотбозӣ, сайёҳиву кишваршиносӣ, биологиву экологӣ, гуманитарӣ ва монанди инҳоро ба роҳ монем.” [7]
Ҳадаф аз ташкили корҳои беруназсинфӣ ва беруназмактабӣ дар муассисаҳои таҳсилоти иловагӣ фароҳам овардани шароит ба ташаккули донишандӯзӣ, касбомӯзӣ ва забономӯзии таълимгирандагон дар муҳити мусоиди педагогӣ мебошад [6]. Таҳсилоти иловагӣ дар фарҳанги мо аз замонҳои хело пеш маълум буд. Аз сарчашмаҳои таърихӣ-адабӣ мисолҳои зиёде овардан мумкин аст, ки ниёгони мо дар тарбия ва инкишофи кӯдак ба ғайр аз тадрис дар мадрасаҳо, инчунин барои фарзандони худ устодони дигари шахсиро барои ташаккул додани малакаҳои шиновариву тирандозӣ, асптозиву чавгонбозӣ ва амсоли он ҷалб намуда, дарсҳои иловагӣ ташкил менамуданд.
Дар “Қобуснома” дар боби “Парвариши фарзанд ва оини он” омадааст: “Чунон ки ман даҳсола шудам, моро ҳоҷибе буд…ва фурусият (саворӣ) некӯ донистӣ. Ва ходими ҳабашӣ буд, Райҳон ном дошт, вай низ некӯ донистӣ. Падарам маро бад-он ҳар ду супурд, то маро савориву найза бохтан ва зӯбин андохтану чавгон задан ва тобтоб андохтан ва каманд афкандан ва ҷумла ҳар чӣ дар боби фурусият ва руҷулият буд, биёмӯхтам” ва ё дар ҷойи дигар “Ба ду маллоҳи ҷалд аз Обисгун бивард ва маро бад-эшон супурд, то маро шино биёмӯхтанд..” [9; 93].
Мувофиқи маслиҳати Ҳусайн Воизи Кошифӣ вақте тифл рушд мекунад, падару модар вазифадоранд, ки аз пайи таълими ӯ шаванд. Таълиму тарбияи дурусти фарзанд яке аз рисолатҳои падару модар мебошад. Дар давраи аввал муаллими динӣ бояд Қуръон ва ахлоқро омӯзонад. Баъд ба таълими ӯ бояд омӯзгори дунёдида, озмудашуда, ҳимматбаланд, ки хидмати подшоҳонро кардааст, машғул шавад. Ба ӯ дарси адабу ахлоқ, зиракию ҳушёрӣ, адабиёт ва санъат
диҳад [10;104].
Дар Ҷумҳурии Тоҷикистон таълимгирандагон таҳсилоти иловагиро бо дар назар доштани майлу рағбаташон метавонанд дар муассисаҳои таҳсилоти умумӣ ва ибтидоии касбӣ ё дар муассисаҳои таълимии таҳсилоти иловагӣ, кӣ дар шаклҳои гуногун фаъолият мекунанд, дарёфт
намоянд [7].
Дар моддаи 21 Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи маориф” шаклҳои муассисаҳои таҳсилоти иловагӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон номбар карда шудаанд, ки чунинанд: – марказҳои эҷодии кӯдакон ва наврасон; академияҳои хурди илмҳо; қасрҳо, стансияҳо, клубҳои кӯдакон ва наврасон; мактабҳои касбии варзишӣ, ҳунарӣ, бадеӣ, мусиқӣ ва рассомӣ; курсҳои кӯтоҳмуддати касбомӯзӣ; хонаҳо, студияҳои эҷодиёти кӯдакон ва наврасон, лагерҳои варзишӣ ва сайёҳӣ; мактабҳои варзишии кӯдакон ва наврасон, мактабҳои махсуси захираҳои олимпии кӯдакону наврасон, клубҳои варзишии кӯдакон ва наврасон, варзишгоҳҳои кӯдакона;– клубҳои тарбияи ҷисмонию варзишии маҳалли зист; клубҳои тарбияи ҷисмонию варзишии маъюбон; муассисаҳои солимгардонӣ, мактабҳои маҳорати баланди варзишӣ, марказҳои омодагии олимпӣ; муассисаҳои таълимии ибтидоии махсуси бадеӣ; муассисаҳои такмили ихтисос, бозомӯзӣ ва дигар муассисаҳое, ки иҷозатномаи дахлдор
доранд [5].
Таълим яке аз роҳҳои муҳимтарин ва боэътимоди гирифтани маълумоти мунтазам оид ба ин ва ё он фанни таълимӣ мебошад. Таълим ба интиқоли механикии дониш ва малака намеафтад, зеро таълим ҷараёни дуҷонибаест, ки дар он омӯзгорон ва хонандагон ба ҳамдигар зич алоқамандӣ доранд.
Муносибати хонандагон нисбати таълими омӯзгорон дар машғулиятҳои фаннӣ одатан аз натиҷаи фаъолиятҳо тавсиф карда мешавад. Фаъолият (таълим, азхудкунӣ) дараҷаи робитаи хонанда бо мавзӯе, ки омӯзгор тадрис мекунад, муайян карда мешавад.
Дар сохтори фаъолияти педагогӣ дар равнади машғулиятҳо унсурҳои зерин ҷудо карда мешаванд:
– омодагӣ ба иҷрои супоришҳои омӯзишӣ;
– хоҳиш барои фаъолияти мустақилона;
– шуурнокии иҷрои вазифаҳо;
– таълими систематикӣ;
– хоҳиши беҳтар кардани сатҳи шахсии фаъолияти омӯзгор ва ғайра [1, 56-59].
Яке аз ҷанбаҳои муҳими фаъолияти педагогӣ ин пеш аз ҳама ҳавасмандгардонии таълими хонандагон ба таври мустақилона мебошад. Мустақилият, ки бо муайян кардани объект, воситаи фаъолият ба роҳ монда мешавад ва татбиқи он аз ҷониби худи хонандагон бе кӯмаки калонсолон ва омӯзгорон дар амал татбиқ карда мешавад. Фаъолияти маърифатӣ ва фаъолияти мустақил аз якдигар ҷудонашавандаанд: хонандагони фаъолтар ва мустақилтар ба назар мерасанд ва хонандаи ғайрифаъолро водор мекунад, ки ӯ низ фаъол бошад ва аз дигарон вобастагӣ надошта бошад. Таъсири аз ҳама фаъолтар дар синф дар ҳолатҳое таъмин карда мешавад, ки худи
хонанда бояд:
– андешаи худро ҳимоя кунад;
– дар муҳокима ва мубоҳисаҳо ширкат варзад;
– ба рафиқон ва устодони худ саволҳо диҳад;
– ҷавобҳои рафиқонро дида барояд ва мавриди баррасӣ қарор диҳад;
– баҳои ҷавобҳо ва кори хаттии рафиқонро арзёбӣ кунад;
– ба омӯзиши ақибмондагон машғул шаванд ва дар онҳо донишомӯзиро бедор созад;
– ба хонандагони сусттар ҷойҳои аҷибро шарҳ диҳад, то онҳо дар омӯзиш ҳавасманд гарданд;
– мустақилона вазифаи иҷрошударо интихоб кунанд, омӯзад ва шарҳ диҳад;
– якчанд роҳи ҳалли имконпазири масъалаи маърифатиро дар худ пайдо кунад;
– ҳалли масъалаҳои маърифатиро, ки дар маҷмӯаҳои усулҳои маълуми ҳалли масъалаҳо мавҷуданд, дида барояд;
– шароити ташхиси мустақилона, таҳлили амали маърифатӣ ва амалии шахсиро ба вуҷуд орад [3, 123].
Идоракунии фаъолияти хонандагон одатан ба таври анъанавӣ сурат мегирад. Фаъолсозиро метавон раванди ҷараёни пайваста идома додани ҳавасмандкунии хонандагон ба омӯзиши амиқ, бартараф кардани фаъолиятҳои маъмулии ғайрифаъол ва стереотипҳо, инчунин дар раванди таназзул ва рукуди фаъолияти равонии ӯ муайян кард. Ҳадафи асосии фаъолсозӣ ташаккули фаъолияти хонандагон, баланд бардоштани сифати ҷараёни таълим
мебошад.
Дар амалияи педагогӣ роҳҳои гуногуни баланд бардоштани фаъолияти маърифатӣ истифода мешаванд, ки дар байни онҳо шаклҳо, усулҳо, воситаҳои таълимӣ, интихоби маҷмӯаҳо, ки дар ҳолатҳои ба миён омада фаъол ва мустақилияти хонандаро ҳавасманд мекунанд, мавҷуданд.
Метавон гуфт, ки технологияҳои нави таълими мустақил пеш аз ҳама афзоиши фаъолнокии хонандаро дар назар дорад, яъне ҳақиқате, ки тавассути саъю кӯшиши худи хонанда ба даст оварда мешавад, арзиши бузурги маърифатӣ дорад.
Аз ин хулоса баровардан мумкин аст, ки муваффақияти омӯзиш дар ниҳоят аз муносибати хонанда ба таҳсил, хоҳиши онҳо ба дониш, азхудкунии дониш, малака ва фаъолияти онҳо вобаста аст.
Дар педагогикаи муосир сатҳи фаъолиятҳои маърифатӣ ба якчанд қисмҳо ҷудо карда мешаванд:
1. Фаъолияти репродуктивӣ. Он бо хоҳиши хонанда дар фаҳмидан, дар хотир овардан ва такроран такмил додани дониш, аз худ кардани усули татбиқи он тибқи моделҳои омӯзиши фанҳо тавсиф карда мешавад. Ин сатҳ бо ноустувории кӯшишҳои ихтиёрии хонанда, набудани ҳавасмандии хонандагон ба амиқсозии дониш ва набудани чунин саволҳо ба монанди «Чаро?», “Барои чӣ?” истифода бурда мешавад. Агар машғулият ба таври шавқовар сурат гирад, хонанда ҳеҷ гоҳ зарурати додани чунин саволҳоро ба худ зарур намешуморад.
2. Фаъолияти тафсирӣ. Он бо хоҳиши хонанда барои муайян кардани маънои мундариҷаи таҳқиқшаванда, хоҳиши омӯхтани робитаи байни падидаҳо ва равандҳо, азхудкунии усулҳои татбиқи дониш дар шароити тағйирёбанда
тавсиф мешавад.
Дар ин фаъолият чунин нишондиҳанда дида мешавад, аз ҷумла устувории бештари саъю кӯшишҳои ихтиёрӣ, ки ин аз он шаҳодат медиҳад, ки хонанда кӯшиш мекунад то кори оғозкардаашро ба анҷом расонад, иҷрои супоришро дар душворӣ рад намекунад, балки роҳи ҳалли онро то
охир меҷӯяд.
3. Фаъолияти эҷодӣ. Он таваҷҷӯҳ ва хоҳишро на танҳо ба амиқи падидаҳо ва вобастагии онҳо тавсиф мекунад, балки роҳи нави онро пайдо мекунад.
Хусусияти хос ин зуҳуроти сифатҳои олии иродаи хонанда, субот ва истодагарӣ дар расидан ба ҳадаф, манфиатҳои васеъ ва устувории маърифатӣ мебошад. Ин сатҳи фаъолият чунин таъмин карда мешавад, ки хонанда дарк мекунад, ки вай аллакай дар таҷриба иттилооти нав, падидаи навро дид. Дар ин раванд фаъолият, ҳамчун сифати шахсии фаъолияти фард, шарти ҷудонопазир ва нишондиҳандаи татбиқи ҳама гуна принсипҳои
омӯзиш мебошад.
Ҳангоми интихоби усулҳои муайяни таълим, пеш аз ҳама, барои ба даст овардани натиҷаҳои самарабахш саъй кардан лозим аст. Ҳамзамон, аз хонанда на танҳо фаҳмидан, ёд овардан ва таҷдиди дониши гирифташуда зарур аст, балки истифода ва дар амал татбиқ намудани он пурсида шавад, зеро дараҷаи маҳсулнокии омӯзиш асосан аз сатҳи фаъолияти маърифатӣ
вобаста аст [2, 30-32].
Агар на танҳо фаҳмидан ва ёд гирифтан, балки амалан аз худ кардани донишҳо зарур бошад, пас табиист, ки фаъолияти маърифатии хонандаро танҳо ба шунидан, қабул кардан ва мустаҳкам кардани маводи таълимӣ маҳдуд кардан мумкин нест. Дар ин асно хонанда фавран кӯшиш менамояд, ки дониши аз нав бадастовардаро ба кор барад, онро дар амалияи худ татбиқ кунад ва ҳамин тавр симои нави фаъолияти касбиро дар худ ташаккул диҳад. Ин раванди тафаккур ва амалияи таълимӣ-маърифатӣ ҳарчи бештар фаъолтар бошад, самараи он бештар хоҳад буд. Дар натиҷа хонанда ба ташаккули эътиқодҳои нисбатан устувор шуруъ мекунад ва албатта захираи дониши хонада аз нав пур карда мешавад. Аз ин рӯ, пурзӯр кардани фаъолияти таълимӣ ва маърифатӣ дар ҷараёни таълим хеле
муҳим аст.
Вобаста ба ин дар раванди фаъолияти педагогӣ якчанд принсипҳои баланд бардоштани фаъолияти маърифатии хонандагон мавҷуд аст, ки мо онро як як мавриди таҳлил қарор додем.
Принсипи мушкилот. Ин принсип дар раванди педагогӣ ҳамчун принсипи асосӣ баррасӣ карда мешавад. Дар раванди фаъолият омӯзгор бояд бо супоришҳо ва саволҳои пайдарпай ба хонанда мушкилот эҷод карда, дар тафаккури ӯ вазъияти мушкиле ба вуҷуд оварад, ки дар натиҷа дар ҳолати надоштани дониши кофӣ хонанда маҷбур мешавад бо кӯмаки омӯзгор ва иштироки ҳамсабақони дигар бо назардошти таҷрибаи худ ва дигарон бомантиқ донишҳои навро дар худ тавлид намояд. Ҳамин тавр, хонанда донишҳои навро на дар формулаҳои тайёркардаи омӯзгор, балки дар натиҷаи фаъолияти фаъоли маърифатии худ ба даст меорад. Хусусияти татбиқи ин принсип дар амалияи педагогӣ он аст, ки он бояд ба ҳалли мушкилоти мушаххаси дидактикии мушаххас, яъне нест кардани стереотипҳои ғалат, ташаккули эътиқодҳои пешрафта ва тафаккури нав
равона месозад.
Принсипи омӯзиши мутақобила. Принсипи омӯзиши мутақобила дар ташкили фаъолияти таълимӣ ва маърифатии хонандагон аҳамияти камтар дорад. Дар хотир бояд дошт, ки хонандагон дар ҷараёни таълим метавонанд тавассути мубодилаи дониш якдигарро омӯзанд. Таълими бомуваффақияти мустақилона на танҳо заминаи назариявӣ, балки қобилияти таҳлил ва ҷамъбаст кардани зуҳурот, далелҳо ва иттилооти омӯхташударо талаб мекунад. Дар натиҷа хонанда дар худ қобилияти нави эҷодӣ ба вуҷуд меорад. Қобилияти хулоса баровардан аз хатогиҳои шахсии худ ва дигарон дониш ва малакаи хонанда ҳам аз лиҳози назариявӣ ва амалӣ рушд меёбад.
Амалисозии принсипи омӯзиши мутақобила дар мисоли ташкили кори мустақилона дар гурӯҳҳои синну соли гуногун дар раванди машғулиятҳо дақиқтар дида мешавад.
Масалан дар раванди машғулиятҳои иловагӣ аз фанни таърих ҳангоми якҷоя кор кардан дар харитаи таърихӣ барои ҷойгиркунии шаҳрҳои калони давлатҳо ва марказҳои маъмурии онҳо хонандагон якдигарро пурра мекунанд. Дар кори дастаҷамъӣ, метавонанд хонандагони синфи 8 ба хонандагони синфи 9 кӯмак расонанд, ки дар натиҷа ҷойгиркунии шаҳрҳои калони давлатҳо ва марказҳои маъмурии онҳо ба хонандагони синфи 9 ба ёд оварда мешавад, чунки хонандагони синфҳои 9 айни ҳол ин мавзуъҳоро дар раванди машғулиятҳо хонда истодаанд ва дар навбати худ хонандагони синфи 9 ба синфи 8 дар тақсим кардани шаҳрҳо ва марказҳои маъмурии онҳо кӯмак мекунанд. Якҷоя, хонандагон донишҳои худро такмил медиҳанд.
Ҳамин тариқ, татбиқи принсипҳои педагогии фаъолияти таълимӣ ва омӯзиши мутақобила ташаккули мавқеи субъективии хонандагон, муносибати инъикоскунандаро ба таълим таъмин мекунад.
Принсипи омӯзиши масъалаҳои омӯхташуда. Дар ин принсип муҳим он аст, ки фаъолияти таълимӣ ва маърифатии хонандагон эҷодкорона, ҷустуҷӯӣ ва агар имкон бошад, унсурҳои таҳлил ва ҷамъбастро дар бар гирад. Раванди омӯзиши як падидаи мушаххас ё мушкилот бояд бо ҳама нишондодҳо хусусияти тадқиқотӣ дошта бошад. Ин боз як принсипи муҳими баланд бардоштани фаъолияти таълимӣ ва маърифатӣ дар раванди машғулиятҳо мебошад. Масалан агар хонанда аз фанни метематика бо намунаи ҳалли мисолу масъалаҳои мавҷудбуда шинос бошад, бемамониат метавонад дар раванди азхудкунии мавзуъи мазкур
муваффақ бошад.
Принсипи фардикунонӣ. Барои ҳама гуна раванди таълим принсипи фардикунонӣ муҳим аст. Ин принсип дар ташкили фаъолияти таълимӣ ва маърифатӣ бо назардошти хусусиятҳо ва қобилиятҳои инфиродии хонанда ба роҳ монда
мешавад.
Барои омӯзиши ин принсип хусусиятҳои психофизикӣ нақши калонро мебозад. Аз ҷумла: таркиби синф; мутобиқшавӣ ба раванди таълим; қобилияти дарк кардани мавзӯи нав ва ғайра [11, 97].
Ҳамаи ин истифодаи шаклҳо ва усулҳои таълимро тақозо мекунад, ки агар имконпазир бошад, хусусиятҳои инфиродии ҳар як хонандаро ба назар гирад, яъне принсипи инфиродӣ ҷараёни таълимро
амалӣ кунад.
Принсипи худидоракунии таълим. Дар раванди ин принсип ба ҷараёни таълим, механизми худидоракунӣ ва худтанзимкунӣ, яъне татбиқи принсипи худомӯзӣ аҳамияти махсус дода мешавад. Ин принсип ба мо имкон медиҳад, ки фаъолияти таълимӣ ва маърифатии ҳар як хонанда дар асоси хоҳиши фаъолнокии шахсии онҳо оид ба такмил додани донишу малакаи худ, омӯзиши адабиёти иловагӣ ва гирифтани маслиҳат ба омӯзгор шароити муҳим
фароҳам меоварад.
Принсипи ҳавасмандкунӣ. Фаъолияти ҳам мустақил ва ҳам коллективии хонандагон танҳо дар сурати ҳавасмандкунӣ имконпазир аст. Аз ин рӯ, дар байни принсипҳои фаъолкунӣ ба ҳавасмандкунии фаъолияти таълимӣ ва маърифатӣ ҷои махсусе дода мешавад. Дар ин раванд маҳаки асосӣ ба маҷбурӣ набудани оғози фаъолият диққат дода мешавад, чунки хоҳиши хонанда барои ҳалли масъала, омӯхтани чизе, исбот кардан, озмоиш кардан равона
карда шавад.
Принсипҳои баланд бардоштани фаъолияти таълимӣ ва маърифатии хонандагон, инчунин интихоби усулҳои таълим бо назардошти хусусиятҳои ҷараёни таълим муайян карда мешаванд.
Илова бар ин принсипҳо ва усулҳо, инчунин омилҳое мавҷуданд, ки хонандагонро ба фаъол будан ташвиқ мекунанд, онҳоро инчунин ангезаҳои омӯзгор ё ҳавасмандкунӣ барои густариши фаъолияти хонанда номидан низ мумкин аст. Масалан дар раванди машғулиятҳои фанни таърих ба хонанда нишон додани объектҳои гуногун, зуҳурот, ҳудудҳои таърихӣ, муносибатҳои дипломатии байни давлатҳо ҷузъҳо ва ғайра метавонанд таъсири
мусбӣ расонанд.
Дар раванди машғулият як омиле, ки барои баланд бардоштани фаъолияти таълимӣ ва маърифатии хонанадагон нақши калидӣ мебозад ин таваҷҷӯҳ мебошад. Таваҷҷӯҳ ангезаи асосии фаъол кардани хонандагон аст. Омӯзгор ҳангоми таҳияи маводи таълим ин омилро ҳатман ба назар мегирад. Хонанда ҳеҷ гоҳ таваҷҷӯҳ зоҳир намекунад агар дар раванди машғулият омӯзиши вазъияти мушаххас мавҷуд набошад. Инчунин мушкилот дурандешона бошад ва воқеиятро инъикос кунад ва мушкилотеро, ки ба он алоқаманд аст, фаъолона аз тарафи ҳамсабақон муҳокима шавад. Агар дар раванди машғулиятҳо мушкилоти дорои хислатҳое мавҷуд бошанд, ки шавқу рағбати хонанда якбора меафзояд ва ӯро водор менамояд, ки ӯ бояд онҳоро ҳал кунад ва баъзан дар ҳаёти ҳаррӯза истифода барад ва дар мушкилоти мавҷуда саҳми назарраси худро гузорад. Дар ин ҷо, фаъолияти маърифатии ӯ якҷоя бо таваҷҷӯҳи омӯзиши ин мушкилот, омӯзиши таҷрибаи ҳалли он муайян карда мешавад.
Аслан хусусияти эҷодии фаъолияти таълимӣ ва маърифатӣ худ ба худ омили қавӣ барои шинохтани худи хонанда аст. Табиати таҳқиқотии фаъолияти таълимӣ ва маърифатӣ ба хонандагон имкон медиҳад, ки шавқи эҷодӣ дошта бошанд ва дар навбати худ онҳоро фаъолона ва мустақилона ба ҷустуҷӯи донишҳои нав
ташвиқ мекунад.
Яке аз омилҳои дигар дар раванди машғулиятҳо ин рақобатпазирӣ мебошад. Аммо, дар раванди таълимӣ ин ҳолатро на танҳо рақобат барои баҳоҳои беҳтарин тавсиф кардан зарур аст, балки дар он дигар сабабҳо низ буда метавонад. Масалан, ҳеҷ кас намехоҳад, ки дар назди ҳамсинфони худ «ба нокомӣ дучор шавад», ҳама мекӯшанд, ки тарафҳои беҳтарини худро нишон диҳанд. Рақобат махсусан дар машғулиятҳое, ки ба таври
интерактивӣ гузаронида мешаванд зоҳир мешавад.
Хусусияти интерактивии машғулиятҳо ҳам омили рағбат ва ҳам рақобатпазириро дар бар мегирад, ки раванди муассири ҳавасмандкунии фаъолияти рӯҳии хонандагон мебошад.
Бо назардошти ин омилҳо, омӯзгор метавонад фаъолияти хонандагонро дақиқ таҳлил намояд ва фаъол созад, зеро муносибати гуногун ба дарсҳо, на муносибати якхела, ин пеш аз ҳама боиси таваҷҷӯҳи хонандагон ба дарсҳо мегардад ва ҳангоми ба итмом расидани машғулиятҳо хонандагон хушҳол
мераванд, зеро онҳо равандро пешгӯӣ карда метавонанд [4, 41].
Таъсири эмотсионалии омилҳои дар боло зикршуда б а хонандагон рақобатпазирӣ, табиати эҷодӣ, ҳавасмандӣ ва ғайратро дар омӯзиши на танҳо фанни таърих балки дигар фанни таълимӣ низ ба вуҷуд меорад. Зеро хонандагон дар худ мустақилиятро эҳсос мекунанд ва ин усул дар раванди дастаҷамъонаи омӯзиши илм заминаи мусоидро фароҳам меорад.

АДАБИЁТ:
1. Бруднов А. Неформальное и непрерывное. О развитии дополнительного образования детей. // Директор школы. 1995. № 2. С. 56-59.
2. Вершинин В., Артемкина Н. Дополнительное образование детей: вчера, сегодня, завтра // Внешкольник. Дополнительное образование детей. -1998. -№6. -С.30-32.
3. Грибов Д.Н. Педагогические основы формирования системы дополнительного образования в современных общеобразовательных учрежде¬ниях: Дис. канд. пед. наук. – Б.м., 1998. – 178 с.
4. Евладова Э.Б., Николаева Л.А. Дополнительное образование: содержание и перспективы развития // Педагогика. – 1995. – №5. – С.39-44.
5. Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи маориф”. Душанбе “Маориф ва
фарҳанг”, 2013.
6. Низомномаи намунавии муассисаҳои таҳсилоти иловагии Ҷумҳурии Тоҷикистон, ки бо қарори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 1 марти соли 2018, таҳти №98 тасдиқ
шудааст.
7. Суханрони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба муносибати Рӯзи дониш ва ифтитоҳи бинои нави Академияи Вазорати корҳои дохилӣ аз 30 августи соли 2017, http://www.president.tj/node/16031.
8. Унсурулмаолии Кайковус. Қобуснома.-Душанбе, Маориф ва фарҳанг,
2007.- с.93.
9. Х. Афзалов. Б. Раҳимов. Таърихи педагогикаи халқи тоҷик//Х. Афзалов. Б. Рахимов. – Душанбе: «Маориф»,
1994.-с. – 104.
10. Чернова Н.А. Педагогические условия развития дополнительного об¬разования школьников (на примере региона): Дис. канд. пед. наук. -Кемерово, 1997.- 194 с.

Муродбек Неъматуллоев,
директори Муассисаи таълимии давлатии
“Гимназияи №1 барои хонандагони болаёқати шаҳри Душанбе”